Уг ярилцлага “Open door” сонины шинэ жилийн тусгай дугаарт нийтлэгдэж байсан билээ. Тус удаад СУИС-ийн “Театр урлагийн сургууль”-ийн багш, судлаач, доктор Пүрэвхүүгийн Батхуягийг “Нээлттэй хаалга”-ны зочин хойморт урьсан билээ. Бид хоёр Монголын театр урлагийн тухай хийгээд жүжгийн зохиолын талаар сонирхолтой ярилцлага өрнүүлсэн юм. Уншигч таныг уйдаахгүй гэдэгт итгэлтэй байна.

-Уран бүтээлийн дөрвөн ч номоо гаргаад удаагүй байгаа. “Моно” жүжгийн тань ном их анхаарал татаж байсан. Хоёулаа эндээс яриагаа эхлэх үү?

-Энэ өнгөрч байгаа жил харьцангуй үр бүтээлтэй ажилласан байна. Эсээ шүүмж, сэтгүүлзүйн нийтлэлийн “Эсрэг цаг” цуврал номныхоо “З” дахь цувралыг хэвлүүллээ. Мөн “Их үдийн хот, загасны хайрс шиг гудамж” нэртэй өгүүллэгийн түүвэр, “Цаг хугацааны цас бороо” яруу найргийн ном хэвлүүллээ. Тэгэхээр энэ жил уран бүтээлийн хувьд олз омогтой байжээ. Мөд он гараад нэг шинэ роман хэвлүүлэхээр бэлдэж байна. Харин Моно жүжгийн номны тухайд сүүлийн үед бичсэн нэг хүний жүжгүүдээ эмхтгэсэн юм. Нэрний хувьд “Моно ба Момо” гэж өгсөн. Момо гэдэг нь миний багын нэр. Одоо бараг утга зохиолын нэр шахуу болжээ. Жүжгүүдийн хувьд уншаад мэднэ дээ. Найз нартаа ялимгүй сагсуураад байгаа юм Монголдоо Монодоо Момо нь шүү дээ гэж… /инээв/

-Таны жүжгүүдийг их абсурд талдаа гэж бодож байсан. Гэхдээ бид Антонин Арто биш өөрсдийн гэсэн сэтгэлгээний чиг шугамтай ард түмэн гэдгийг би ойлгосон. Зөв болов уу?

-За даа, бараг тийм. Би абсурд гэхээсээ илүү дотоод зөрчилд тулгуурласан философи эрэлхийллийн жүжгүүд бичье гэж санасан юм. Илүү бодит, илүү ээдрээтэй нөхцөлд хүрсэн дүрүүдийг харуулсан гэх үү дээ. Бид чинь хэзээнээсээ л өөрсдийн сэтгэлгээний цул суурь, үзэл хандлага, чиг шугамтай. Бид нарт өөрсдийн гэсэн хямрал, зөрчил түүнээс үүдэлтэй драм бий. Миний зориод байгаа зүйл ердөө энэ. Заавал гадны зохиолчийн бүтээлийг л жүжигчид моно хэлбэрт оруулж тоглодог байдлаасаа одоо татгалзах цаг болжээ.

-Жүжгийн зохиолыг зөвхөн харилцаан дээр суурилагдсан гэж ихэнх хүмүүс боддог. Гэхдээ үйл явдлын шугам, үзэл санааны зөрчлийг онцгойлон анхаарах хэрэгтэй юм шигээ…

-Тэр тусмаа моно жүжиг тийм шинж чанартай. Яаж хорь гучин минутанд нэг жүжигчин үзэгчдийн анхаарлыг алдалгүй төвлөрүүлэх вэ гэдэг чинь ур чадварын хувьд сайн байхаас гадна зохиол нь онцгой сайн байх хэрэгтэй. Яавал эргэлтүүдийг богино хугацаанд хийж, холбоосуудыг ашиглах, дүрийн сэтгэлзүйн хувирлуудыг хүчтэй гаргаж ирэх вэ гээд моножүжиг бичих тийм амар биш.

-“Эр өндөг” жүжгээрээ Гэгээн Муза хүртсэн. Хүн бүхэн энэ жүжгийг өөрийнхөө ойлгож, дүгнэх байх. Өндөгийг гаднаас нь хараад эр, эм гэж ялгах аргагүй. Гэтэл та ингээд нэрлэчихсэн байдаг…

-Гол нь шагнал авсандаа ч биш. Миний моножүжгүүд тайзнаа амилж байгаа нь надад сайхан санагддаг. Одоо л гэхэд зөвхөн сургуулилт, эхнээсээ тайз нь бэлэн болоод тоглогдох гэж байгаа зургаан моножүжиг байна. “Эр өндөг” жүжиг үндсэндээ эр, эм хүний ялгарах зүйлүүд энэ цагт үгүй болж байгааг л хэлэх гэсэн юм. Бүгд л нэг уяхан, турьхан, хийдэг ажил нь адилхан, хэлдэг үг нь ч ижилхэн гаднаас нь хараад эр, эмийг нь ялгахын аргагүй болжээ. Нөгөө тал дээр бид яг өндөг шиг бие биенээсээ хөндий, гадуураа бүрхүүлтэй, өөрийгөө нуусан хальстай амьдарч байна. Энэ миний эмзэглэл. Өндөг нь тахианы ч юмуу, галууны өндөг биш. Бид л юм шүү дээ. Бид өндөг шиг болчихсон юм.

-Жүжгээ бичиж эхлүүлчихээд та зохиогчийн зүгээс хэр их оролцдог вэ. Яруу найраг шиг шуудхан урсчих тохиол байдаг уу?

-Бодох нь л жаахан цаг авдаг юм. Би ер нь хэтэрхий удаан бодчих гээд байдаг гэмтэй. Харин бичихийн цагт тийм ч их зүдэрдэггүй. Зарим бүлэг, үзэгдэл нь шүлэг шиг бичигдэх тохиолдол ч бий. Миний дүрүүд хэтэрхий ганцаардмал, эсвэл хэтэрхий олноос залхсан, зарим талаараа их цөхөрсөн, арга барагдсан байдалтай бичигддэг. Эсвэл хүч хүрэхгүй зүйлдээ шаналсан, хэн нэгнээс бус өөрөөсөө хамаг бүх зүйлийн шалтгааныг хайсан шинжтэй. Үгүй бол гэнэн, итгэмтгий, цагаахан. Олон талаараа миний дотоод сэтгэлийн баяр гуниг, зовлон шаналалтай адилхан ч юм шиг болчихоод байдаг. Би омог бадрангуй хүн биш, Дон Кихот шиг тийм нэг шаналалтай явдаг хүн. Өөрөөсөө болж баярлаж гуниглахаасаа илүү бусдын өмнөөс энэлэх, шаналах нь их юм даа. Эх орон гэхэд л шаналах нэг том шалтгаан болчихоод байдаг юм.

-СУИС-д багшилдаг болсноос хойш “Моно” жүжиг ихэвчлэн бичих болсон санагддаг. Хүн аливаа зүйлийг ойроос харж, мэдрэхээр өөрийгөө бас тэндээс олж авдаг болов уу?

-Би бусад зохиолчийг бодвол хүрээн дунд нь зогсож байгаа юм. Эргэн тойрон тайзны урлагаар амьсгалж байхад надад нөлөөлөхгүй гээд яах билээ. Би ч бас энэ ажил албанд томилогдож очоод юу хийх ёстойгоо бага зэрэг гадарласан хэрэг. Өмнө нь би хэд хэдэн ч жүжиг бичсэн. Харин моножүжиг бичихийн талд СУИС-ийн Театрын Урлагийн Сургуулийн орчин, хүрээлэл надад нөлөөлсөн нь мэдээж. Ядаж л багш байна гэдэг үлгэрлэл байх ёстой гэдэг гэнэн зарчим минь намайг жүжиг бичихэд хүргээд байгаа юм ч билүү яаж мэдэхэв дээ. Нэг ч жүжиг бичиж үзээгүй хүн жүжиг бичих онол арга зүй заах гэдэг цаад чанараасаа ч нийцгүй зүйл. Шүүмж бичиж үзээгүй багш шүүмж бичих арга зүй заахтай л адил. Тайзанд дүр бүтээж үзээгүй багш жүжиглэх урлаг заахтай л адил. Би тэгж л боддог.

-Жүжгийн сайн зохиол олдохгүй байна гэж найруулагчид их ярьдаг. Үүн дээр та юу хэлэх вэ?

-Ямар зохиолыг хэн сайн гэж үздэгээс л шалтгаалах байх. Хэрэв арилжааны жүжгүүдээ авралын од гэж үзээд бусад жүжгүүдийг муу гэж заавал манай театрын урлаг ухарсан дээрээ уналаа гэсэн үг. Дахиж босохооргүй унаж ч мэднэ. Сайн жүжгийн зохиол олдохгүйдээ биш байх, аа. Харин сайн гэж ямар жүжгийн зохиолыг үзэх вэ гэдгээ мэдэхгүй байгаад л учир байна. Илүү хүнд талдаа жүжгүүдээс өмнө нь үзэгчид төвөгшөөдөг байсан бол одоо мэргэжлийнхэн “айдаг” болсон нь ямар худлаа биш. Найруулагчид уран бүтээлээ зорьж хийхээсээ өмнө, үзэгчдийн сандал дүүргэхээ бодоод байхаар чинь яаж сайн жүжиг олдох юм.

-Өнөөдөр үзэгчид хамгийн сайн түүхэн жүжгийг Б.Лхагвасүрэнгийн “Тамгагүй төр”, Б.Цогнэмэхийн “Тэнгэрийн хүү” хоёроор л төсөөлдөг. С.Жаргалсайхан агсны хэдэн сайхан жүжгийг бүр мартаад байх шиг. Гэтэл театр үргэлж цоо шинэ байх ёстой биз дээ. Хэдэн жүжиг тойроод л эргэлдээд байдаг. Үнэхээр сайн зохиол олдохгүй байгаа ч юм уу?

-Түүхэн жүжгийн хувьд магадгүй юм. Харин орчин цагийн жүжгийн хувьд айлаас эрэхээр авдраа уудалбал юм бий. Сүүлийн хэдэн жил яам тамгын газраас жүжгийн зохиолын уралдаан зарладаг. Тэр уралдаанд нь 60, 70 зохиол ирсэн л гэдэг. Нэг нь ч манай мундагчуудын санаанд нийцдэггүй гэж байгаа. Би гайхаад байдаг юм. Манай зохиолчид гэж жүжиг бичих авьяасгүй хэдэн хүмүүс байна гэсэн ойлголт нийгэмд төрүүлээд гадны зохиолчдын зохиогчийн эрхийн хууль үйлчлэх цаг хугацаа нь дууссан жүжгүүдийг тавьдаг зан, заль хоёр байгаа юм биш үү. Зохиолчидтой театрууд ямар харилцаатай байдаг вэ? Ямар ч харилцаа байхгүй. Харин ч бид гэж тэнгэрийн хүмүүс харин энэ зохиолчид гэж хоцрогдсон талын хүмүүс гэж үздэг тал хатуухан хэлэхэд байгаад байна. Хэн нь харин хоцрогдсоныг мэддэг нь мэдэж байгаа шүү.

-Та жүжиг, кино зохиолчийн мэргэжлээр хүүхдүүдээ бэлтгэж гаргадаг. Ирээдүйдээ хэр итгэлтэй байдаг вэ?

-Би өөрийгөө хэн гэдгээ боломжийн хэмжээнд гадарлах насанд хүрсэн хүн. Ямар зиндааны багш вэ, ямар хэмжээтэй зохиолч вэ, хаана яваа судлаач, хэр хэмжээтэй шүүмжлэгч гэдгээ бол бүр ч сайн мэддэг. Жүжиг, кино зохиолч мэргэжлээр ч биш Монголын урлаг соёл, утга зохиолын хүрээнд миний гарын хүүхдүүд өсөж, дэгжиж, өдлөж, өндөлзөж байгаа. Тэд хийх цагтаа хэн гэдгээ харуулна. Би түүнд бүрэн 100 хувь итгэлтэй байдаг.

-Ер нь жүжиг болоод кино зохиолч бэлтгэж гаргана гэж байх уу, төрмөл авьяас чадвартай хүмүүс байдаг гэж мэргэжлийнхэн дүгнэдэг юм билээ?

-Яруу найрагч ч ялгаагүй. Шүүмжлэгч ч ялгаагүй авьяас байхгүй бол уран зохиолд амбан явахгүй. Жүжгийн зохиолч гэхээр хэдэн дүрийн хооронд яриа өрж тавьдаг хүн гэсэн бүдүүлэг ойлголтоосоо одоо сал. ХХ зуунд жинхэнэ сэтгэгчид нь бараг бүгдээрээ жүжгийн зохиолчид байсан юм. Бэлтгэж гаргах шаардлага байгаа. Чанарын тухай бол маргааш яриарай.

-Манай улсын тайз, дэлгэцийн урлагт найруулагч, жүжгийн зохиолч нарын хоорондын уялдаа холбоо “тэг” заасан гэж хэлэхэд болно. Таны үйл хэрэг энэ бүхнийг сэргээхэд чиглэгдсэн байх аа?

-Би бол найруулагчид муу уншиж, муу судалж, муу мэдэрч байна гэж хэлнэ. Муу хайж, муу ажиглаж, муу бодож байна. Ялимгүй жаахан тогтож харвал үзэл санаа нийлэх сайн зохиолчид байж л таарна. Мейерхольд, Маяковский, бүр Блокоор жүжиг бичүүлсэн юм шүү дээ. Цаанаасаа хүчтэй өгөгдөлтөй хүн бол шүлгийг ч бичнэ, жүжгийг ч бичнэ. Бас зохиолчдод ч асуудал байна. Тэнгэрээс нэг найруулагч бууж ирээд өөрийг нь жүжиг бичээд өг гэж хадаг барьж гуйх юм шиг санаад алхаад байдаг. Би саяхан Ч.Найдандорж найруулагчийн номыг уншиж байгаад Б.Лхагвасүрэн гуайн “идэвх санаачлагыг” зөв гэж бодсон шүү.

-Дэлхийн аль ч театрт “Сэрүүн хасын нууц” жүжиг тавигдаж байгаагүй гэдэг юм билээ. Тэгэхээр манайхан нэг талаараа юм хийгээд байгаа мэт боловч театрын урлагт дутагдалтай зүйлүүд байгаад байх шиг…

-Төгс гойд урлаг бүтээсэн газар одоохондоо энэ бөмбөрцөг дээр алга. Хийж байна гэдэг нь сайн. Огт хийхгүй бол яана. Гүйдэггүй хүн унадаггүй, хийдэггүй хүн алддаггүй гэдэг юм.

-Та өрнөдийн театр хийгээд жүжгийн тавилтын талаар онцгойлон судалгаа хийсэн хүмүүсийн нэг. Өнөөдөр Европ эсвэл зүүн Азийн орнууд эрс шинэчлэлд хүрсэн. Гэтэл манайхан “хуучны юм ул болно” гэдэг ардын сайхан үгээ мартаад байна уу даа. Яг бүгдээрээ биш ч ихэнх нь хуучин сэтгэлгээнээсээ салаагүй. Салая гэхээр үзэгчид хүлээж авахгүй гэж бас ярьдаг. Чухамхүү хийж байж л алхам алхмаар урагшилна биз дээ?

-Үнэндээ би мэргэжлийн театр судлаач биш. Өөрийн хэр чадлаараа л судалсан. Өөрчлөгдөж байгаа нь үнэхээр үнэн. Тэд уламжлалаасаа шинэчлэл бүтээж байна.

-Д.Урианхай гуайн “Цонхоор харсан хүн” жүжиг олон жилийн өмнө тоглогдож байсан. Энэ чинь драмын урлагт нэг шинэ зүйл, цонх нээгдэж байна гэсэн үг. Харин сүүлийн үеүдэд дахин тавигдаагүй. Бид нээсэн цонхоо хаачихаад байгаа юм биш үү?

-Наад цонх чинь ч тэгэхээр бас нэг хаалт юм биш үү? Ерөөсөө драмын урлагт цонх ч хэрэггүй. Зүгээр л чөлөөт сэтгэлгээний салхи хаанаас нь ч нэвтэрч болох тийм орон зай хэрэгтэй.

-Та цаашид театрыг хэрхэн хөгжүүлэх юмсан гэж боддог вэ. Танд дээш ахих, гишгэх гишгүүр байгаа биз дээ?

-Би гишгүүртэй гишгүүргүй хүрэх газраа хүрэх хүн. Харин доош унахгүйгээ л хичээж явна. Би одоо байгаа боломжоороо хэдэн зохиолч, ганц нэг гайгүй судлаач төрүүлэх л санаатай. Тэр л театрын урлаг хөгжих нэг гарц байх. Өөр олон л бодол байна. Одоо энэ цаг чинь чихэндээ хөвөн чихчихсэн хүмүүс олонтой. Тиймээс заримдаа ярихаас ч дургүй хүрэх үе бий.

-Нууц биш бол Улсын Драмын театраас зарласан жүжгийн зохиолын уралдаанд ямар бүтээлээ илгээсэн бэ?

-Нуугаад байх юу байхав дээ. “Үйлийн гурван толгой” нэртэй эмгэнэлт драмын жүжиг явуулсан. Одоо он гараад энэ жүжиг тоглогдох байх. Манай багш нарын мэргэжлийн баг ажиллаж байна. Бид ямар ч байсан Д.Нацагдоржийн тухай шинэ уран бүтээл үзэгчдэд хүргэх санаатай байгаа.

-Д.Нацагдоржийн ойд зориулан бүтээсэн Ш.Гүрбазарын “Жаргаагүй нар”, Ц.Хулангийн “Монгол ардын суут” зэрэг жүжгүүд тоглогдож үзэгчдээс сайн үнэлгээ авсан. Харин таны бүтээл энэ хоёр жүжгээс юугаараа онцлогтой вэ. Магадгүй дээрх зохиолчид Д.Нацагдоржийн ойд зориулж жүжгээ бичсэн, харин та бол насны ойд нь бус зүгээр л зохиолчид зориулж бичсэн болов уу гэж би таамаглаж байна.

-Би хэн нэгний тэгш ойд зориулж юм хийдэггүй. Сэтгэл зүрхнийхээ дуудлагаар л зохиол бичдэг. Би ямар машин биш “ой” болохоор зохиол бичнэ гэж намайг ямар програмчилчихсан биш. Би хэдэн жилийн өмнөөс л Д.Нацагдоржийн тухай олон цуврал бичиж байна. Хэдэн ч нийтлэл, шүүмж, эсээ бичив. Харин жүжиг ямар болсныг харьцуулахыг хүсвэл зорьж очоод үзнэ биз. Өнөөдөр би нэг л зүйлийг бардам хэлж чадна. Би хайсан юм. Тэр цагт хэн нэгэн буруутай юу, эсвэл хэн ч буруугүй юу гэдгийг. Магадгүй би хайснаа хагас дутуу болтугай ч олсон.

-Д.Нацагдоржийн амьдарч байсан цаг үе бол абсурд гэж та тодорхойлсон. Нийгэм маань хөлөө олоогүй бужигнаж байсан давалгаан дунд дахь тэрслүү зохиолч талаас нь ингэж үзсэн байх. Тиймээс жүжгийг тань үзээд хүмүүс шуудхан ойлгочихгүй байх гэсэн бодол төрлөө…

-Наадах чинь асуулт биш. Бүрэн бүтэн хариулт байна. Судлаачийн ултай дүгнэлт байна. Би бэлэн гоймон савхдах төдий амар хялбар зүйл шиг зохиол бичдэггүй. Хүмүүс бэлэн юманд их дуртай болсон жинхэнэ зохиолч бол тэднийг тэгж жаргаах ёсгүй. Өөр төрлийн зохиолчид бол өөрсдийнхөөрөө л жаргаадаг юм байгаа биз. Би л хувьдаа “зовоогч” байхыг л хичээдэг. Мэдээж зовоход хэн дуртай байхав. Тиймээс би харьцангуй цөөхөн уншигчидтай. Марсаль Дюшаны хэлснээр л юм даа.

-Та үнэндээ бол театрын тогоон дотор нь биш юмаа гэхэд бусад мэргэжлийн салбарынхныг бодвол ойрхон байгаа хүн. Өнөөдөр театрын мундагууд яг юу хийе гэж хүсч зорьж байна вэ. Жишээ авъя л даа. Найруулагч Ч.Найдандорж эсвэл Н.Наранбаатар тантай ирж шинэ зүйл хийж бүтээх талаар ярьдаг уу. Эсвэл томчуул маань хийх зүйлээ хийчихсэн гээд чимээгүй суугаад байна уу?

-Хүний юу хийхийг хүсч байгааг би хэрхэн мэдэх билээ. Тэд хүссэнээ л хийнэ. Би ч хүссэнээ л хийнэ. Юу сайхан тэр сайхан.

-Та нэг удаа “Жүжигчин, дуучид бол хүссэн хүсээгүй олонд ил тод харагддаг. Харин найруулагч, зохиолчид нь далд байдаг” гэж хэлсэн. Харин манай найруулагч, зохиолчид ил байхыг илүүтэйгээр хүсдэг. Энэ нь бас нэг алдаа юу?

-Наадах чинь бурханы гэсгээл. Наргиа шүү. /инээв/ Хэн ил ханхалзана, тэр мундаг гэж хүлээж авдаг болсон учраас аргагүй шүү дээ. Гэхдээ савангийн хөөс агаарт хэсэг хөвөөд л хагардаг биз дээ.

-Манай театрууд нэг хэсэг хүчтэй байсан гэж хүмүүс ярьдаг. Одоо тэгэхээр хүчгүй байна гэсэн үг үү?

-Одоо хүчгүйдээ биш бодлого дэмжлэггүй л байгаа юм.

-Аль болох тогтсон хэв маягаа үгүй хийж, чөлөөтэй сэтгэдэг, тэр бүхэн логик дарааллын дагуу өрнөдөг байх хэрэгтэй болов уу?

-Наадах чинь онолын асуудал л даа. Логик дараалал гэж бид ойлгодог ч угтаа тийм биш. Ер нь хүн төрөөд үхэхийг л жам ёсны дараалал гэдэг болохоос уран сайхны сэтгэлгээнд тийм байдаг, тийм байх ёстой гэсэн дараалал байхгүй. Чөлөөт сэтгэлгээ гэдэг чинь нарийндаа тогтсон таалалыг оюун санаандаа огт өөрөөр л өрж тавихыг хэлдэг болов уу. Уран сайхны нээлт гэдэг нь тэр. Яруу найраг, хүүрнэл зохиол, кино, жүжигт ч ялгаагүй үзэгч өөрийнхөөрөө үзэл санаа, зүй тогтлыг дараалалд оруулах бодомжууд хэрэгтэй. Томас Элиот “Уран бүтээлч өөрийгөө байнга өөрчилж хэр их хэлмэгдүүлнэ. Тэр хэмжээгээр сэтгэлгээгээ сайжруулна” гэсэн байдаг. Тогтсон тааллаас байнга зайлсхийх нь тогтмол ус шиг өмхийрэхгүй байх тустай. Цэвэр цэнгэг ус шиг зохиолч ном бүхэндээ шинэчлэгдэж, бүтээл бүхэндээ шинээр боловсорч байх нь зүй.

-Гэхдээ бид аажим, аажимаар урагшилсаар л байгаа биз дээ?

-Бага багаар ч болов бид урагшилж байна. Гэхдээ хаашаа гэдэг бас асуулт бий. Бидний урагшлалт эцэстээ нэгмөсөн ухрахын үндэс байх вий дээ. Андуурал заримдаа аятайхан харагдах явдал бий.

-Театраас жил бүр шүүмжийн уралдаан зарлах болсон. Ер нь аль ч салбарт шүүмжлэл хэрэгтэй байдаг. Тиймдээ театрын шүүмж, судлалын салбарыг сэргээхийг хүсч уралдааныг зарлах болсон байх. Үр дүнгээ хэр өгч байна вэ?

-Сайн өгч байгаа. Олон залуу шүүмжлэгчид энэ уралдаанаар л тодорсон шүү дээ. Цаашдаа ч тодорно.

-Өмнөх хоёр жилд шалгарсан театрын шүүмжүүдэд хэр сэтгэл хангалуун байдаг вэ. Шүүмжийг бас шүүмжилж болдог биз дээ?

-Сэтэл хангалуун байгаа. Миний ойрын залуучуудаас түрүүлсэнд биш шүү. Залуучуудын хүрээнд ч ялгаагүй “ялгарал-шалгарал” хоёр явагдаад эхэлчихсэн. Саяхан Японы нэг судлаач надад ярьсан. “Хэдэн жилийн өмнө Монголд очоод танилцсан бүхэн би монголын тэргүүн зохиолч” гэдэг байсан. Харин одоо хэн нь хэн бэ? гэдэг нь их тодорхой болж байна. Зарим хүний үгэнд итгээд хууртаж явсан шүү” гэсэн юм. Тэгэхээр лав миний хамаардаг 1990-ээд оны зохиолчдын хэн нь хэн бэ? гэдэг нь хангалттай “ялгарал-шалгарал” явагдсан гэж л үздэг.

-Сүүлд гаргасан “Эсрэг цаг — III” номондоо “Гял цал урлагийн гэм нүгэл” гэсэн гарчигтай кино шүүмж бичсэн байсан. Ер нь тайз, дэлгэцийн урлаг энэ тал руугаа арай их анхаарал тавиад байна уу?

-Цаг нь гял цал юм. Бид цагаасаа давах биш, цагийнхаа наагуур унаад байгаа юм. Зөвхөн хэдэн жүжиг, киноны ч асуудал биш. Нийгэм бүхэлдээ гял цал болохыг сэрүүн зүүдэлж, сэрж андуурч байна. Манай урлаг арагшаа сууж, айхтар дорой царайлах болжээ. Театрынхан үзэгчдээ хөтлөх биш үзэгчиддээ хөтлөгдөөд байна. Таалагдах таашаагдахын төлөө хүслээс гял цал юм л гардаг юм шиг байна. Нийтийн таашаал аль ч цагт гял цал л байсан. Энэ байдал бидний ирээдүйд л гэмтэй. Миний айдас ердөө энэ.

-Нэгэнт эхэлснийх гүйцээчихье. Өнөөдөр гарч буй дэлгэцийн бүтээлүүдэд та ямар дүн тавих вэ?

-Онц, муу.

-Өнөөдөр залуучууд бизнесийн чиглэлийн кинонуудаас илүүтэйгээр арт хаус, үзэгчдэд бэлэн зүйл өгдөггүй кинонуудыг шимтэн үзэх хандлага ажиглагдаж байна. Та энэ төрлийн өөрийн дуртай кинонуудаас санал болгооч?

-Та нар дандаа жор асуух юм. Ямар ном уншвал сайн бэ, ямар кино үзвэл би мундаг хүн болох вэ гээд л… Би Ким Ки Дук, Вон Карвай гээд зарим найруулагчдын зарим нэг кинонуудад илүү дуртай.

-Сүүлийн номыг тань уншихад кино урлагийн талаар өргөн мэдлэгтэй юм шиг санагддаг. Та Орос хэлийг хадмал орчуулагатай кинонууд их үзсэний ачаар маш бага хугацаанд сурсан гэх юм билээ?

-Би орос хэлийг сайн сураагүй, ээ. Зүгээр өөрийн хэмжээнд ашигладаг гэх юм уу даа. Англи хэл ч ялгаагүй. Би мэргэжлийн ном унших хэмжээнд л хоёр хэлний чадвартай. Түүнээс биш Ренчин гуайн хэлснээр “атга гурил, чимх давс” хэмжээнд сураагүй. Кино багаасаа л үзсэн. Харамсалтай нь ямар ч системгүй. Олон киноны найруулагч, тоглосон жүжигчний нэрийг ч мэдэхгүй. Зөвхөн зохиолынх нь зүй тогтлыг л хөөж үздэг. Одоо ч энэ л зангаараа. Харин зарим киноны орчуулга ч гомдмоор шүү.

-Ер нь уран зохиолын орчуулга хийх тухай бодож байв уу?

-Хэдэн жилийн өмнө оролдож үзсэн зүйлүүд бий. Даанч надаас арай илүү авьяастай хүмүүсийн ажил юм байна гэдгийг ойлгоод больсон. Хүнд хүч хүрэхгүй, ухаан хүрэхгүй, санаа хүрэхгүй зүйл гэж байдаг юм. Энэ үгийн ертөнцөд миний хувьд мөрөөдөөд ч чадахгүй зүйл орчуулга байх аа. Бусадтай нь бол чамгүй л зууралдлаа.

-Ямартай ч та нэг зохиол орчууллаа гэж бодоё. Тэгвэл хамгийн эхний сонголт хэний ямар зохиол байх вэ?

-Ёстой бодож байсангүй. Нойрондоо Анатоль Франсыг орчуулж байна гэж зүүдэлсэн тохиолдол бий. Тэгэхээр “Оцон шувууны арал” зохиолыг нь орчуулах гэж оролдох байх даа.

-Нээрэн та Монголын уран зохиолын түүхийг шинэчлэж бичиж байгаа тухайгаа дурдаж байсан. Энэ ажлаа хэдийнээ эхэлчихсэн байх, тийм үү. Юуны учир дахин шинээр уран зохиолын тойм бичих болов оо?

-Бидэнд үзэл сурталгүй уран зохиолын үнэн түүх хэрэгтэй. Шагнал барьсан уран зохиолын түүх бичлэг хоцрогдсон. Тийм зорилгоор нэг ажил эхэлсэн даанч хүч, цаг хоёр дутаад сайн ахихгүй л сууна. Цаг нь ч болоогүй байж мэднэ. Лхамжавын Лувсандорж, Данзаннямын Шагдарсүрэн, Гүр.Нямдорж, Готовын Нямаа, Пүрэвжавын Баярсайхан гээд шагналын гадуур үлдсэнээсээ болоод бидний бодолд орхигдоод байгаа зохиолчдыг шагналгүй түүхэндээ оруулах санаатай юм. Уран зохиолын шагналтнуудын сурах бичиг ч хоцрогдсон гэж хэлмээр байна.

-Анх уран зохиолын хувьд таны оюун санаа бүтэж бүрэлдэхэд эмээгийн тань хувь нэмэр багагүй туссан юм шиг санагдсан. Ер нь гэр бүлийнхээ тухай яриач. Ээж, аавынхаа тухай нэг их ярьж байгаагүй юм билээ шүү дээ…

-Хувийн амьдралынхаа талаар нэг их яриад байдаггүй юм. Мэдээж ээж аав , эмээ өвөөгийн ач тусыг хүн хэрхэн хариулж барах билээ. Зарим хүн намайг хот газар өссөн, хол ойрыг мэдэхгүй гэж боддог юм шиг байгаа юм. Үнэндээ би эмээгийн хүүхэд. Тэр хүн одооныхоор бол жинхэнэ монгол эмэгтэй байсан даа. Ухаан гэж далай. Язгуураа жаахан ойлгоход минь тэр хүний үг сургаал надад их нөлөөлсөн. Аав бол залуудаа уран зохиол оролдож явсан. Цагаа олж төрөөгүй хүн гэж би боддог. Ээж минь харин зөв бурууг зөн билгээрээ ялгадаг айхтар мэдрэмжтэй хүн. Би аль алинаас нь их юм авчээ гэж өөрийгөө боддог юм. Тэгэхээр энэ зэрэгтээ яваа минь миний сайных ч мөн. Тэдний сайных ч мөн. Шагнал аваад хамт олны хүч энэ тэр гэдэг шал тэнэг занд би дургүй. Өөрийн гэсэн юмгүй хүмүүс л тийм балай юм сэтгэж олдог байх. Эхнэр минь Дундговийн Гурвансайхан сумынх. Монгол хэл, уран зохиолын багш мэргэжилтэй. Би сайн ч, сайхан ч хүнтэй ханилсан юм. Эрх нь ихэдсэн талдаа хоёр охинтой.

-Таны хоёр охин уран зохиолд хэр ойр байдаг вэ. Ямартай ч аавынхаа бүтээлүүдийг шимтэн унших дуртай биз дээ?

-Амьдралд хүч хэрэглэх дэмий. Тэд хүсвэл уншина л биз. Үгүй бол үгүй л биз. Би шахаж шаарддаггүй. Хэн ч намайг шахаж шаардаагүй амьдралаа би уран зохиолтой л холбосон. Түүнээс биш намайг дага, намайг дуурай, намайг унш гэх тэнэг явдал. Би ойр дэргэдийн хүүхдүүддээ ч тэгж хүч хэрэглэдэггүй.

Тус ярилцлага 2017 онд "Open door" сонины тэргүүн нүүрт нийтлэгдэж байв.