Өнгөрсөн долоо хоногийн хамгийн сонин үйл явдал Монголын шашны оройд гэнэт гаднын хүн заларсан явдал байлаа.
Үнэн хэрэгтээ эрх мэдлийн гадна шидэгдсэн зарим улстөрч уурсан нэгдэж, төрийн хашааны гаднаас шороо цацлан, чулуу нүүлгэснээс үүдсэн хэрүүл хараалын их манан дэгдэж, дотроос ч зарим гишүүн нь хамтарсан засгийн тэргүүнийг огцруулах бичиг барин гүйж олны анхаарал улс төрийн байшингийн зүг шилжсэн сиймхийгээр энэхүү хачирхалтай алхам хийгдэж орхив.
IX Богд Жавзандамба хутагт буюу Жамбалнамдолчойжижанцан гэх орооцолдсон урт нэртэй нэгэн төвд өвгөнийг Монголын бурхан шашинтны тэргүүнээр өргөмжилсөн эл явдал манайхныг төр, шашныхаа аль алинд үймээн самуунтай байх таагүй цагтай давхацсаныг юун түрүүн онцолмоор. Яав ч жирийн явдал биш болохоор цаг хугацааных нь хувьд харж “хийсэн”, дотооддоо дажинтай цагийг далим болгож хаа нэгтэйгээс анаж байгаад “явуулсан” бодлого гэж хардмаар.
Ажигч гярхай зарим нь энэ явдлыг эгдүүцэн харсан ч төдийлөн тодоор байр сууриа илэрхийлээгүй байна. Монголын их тал нутагт эрхбиш энэ мэдээ чангаар түгсэн ч аливаад тийм ч амар чихээ сортойлгодоггүй амар амгалан манай нөхөд Д.Чойжамц хамбыгаа өнөө маргаашгүй болчихсон өвгөн төвдийн туслах болон хувирсныг ажраа нь үгүй тууж яваа болов уу. Төв суурин газрынхны зарим нь ч “Чухам юу болоод өнгөрөв өө” гэсэн алмай байдалтай хэдэн өдрийг өнгөрөөж байхад талд тааваараа тархан сууж байгаа тэд тийм ч амар цээжиндээ наалдуулж огших болоогүй байгаа л даа. Ийм л хэнэггүй улсад хийг нь тааруулж “хийдүүлсэн” явдал болчихлоо. Энд Жамбалнамдолчойжижанцан хувилгааны хувь хүн нь хэн байх хамаагүй. Эрүүл мэнд, нас зүс талаасаа хичнээн хөөрхийлөлтэй, хөгтэй харагдаж байгаа нь ч хамаагүй. Энэ асуудал өөрөө чинхүү цэвэр ариун шашны явдал суудал биш нь л гол зүйл юм.
Үнэн хэрэгтээ энэ эл хуль, эзэнгүй айлд болж буй мэт дураараа дургисан үйлдэл Монголд төр байна уу, үгүй юү гэсэн хурцхан асуултыг тавихад хүргэж байна. Яагаад гэвэл энэ нь Монголын улс төрийн асуудалд шууд хамаарах ёстой зүйл юм. Ийм зүйлийг Монголын төрийн өлмий дээр нь гишгэж байгаад хийсэн нь хар, харамсал хоёрыг дагуулахаас өөр аргагүй.
Хэдийгээр хуулиар төр, шашин хоёр салгуу байна гэж зүйлчилсэн ч заавал төр оролцох ёстой үе гэж байна. Учир нь төр анхнаасаа IX Богдын асуудалд буруу эргүүлэгтэйгээр оролцчихсон учраас энэ зам эл хүртэл ээдэрчихсэн.
Анхнаасаа энэ хүн Монгол төрийн оролцоотойгоор Монгол нутагт хөл тавьсан. Тухайн үед төр гайхаж ширвээтсэн олон түмний амыг “Энэ явдалд төр хамаагүй ээ, шашныхан өөрсдийн ажлаа л хийж байна” гэх маягаар хайнгадуулан хааж байсан түүхтэй. Тийм учраас саяын энэ явдалд төр оролцох л ёстой байсан. Гэвч хараагүй царайлах үүргийг энэ цагийн төрийн тэргүүн маань хүлээчих шиг бололтой. Н.Багабандийн үед манайд хулгай зэлгийн замаар хальт хөл тавьж чадсан харийн угшилтай холын Богдод хаа очиж Н.Энхбаяр өөрийн он жилүүддээ хариг хандан зааг зааж байсан гэдгийг хожмын өдөр түүх гэрчилнэ.
Эдүгээн дипломат албанд тухайн үед “Энэ болохгүй ээ” гэсэн өндөр дуу хоолойг гарган хориг тавьж чадаж байсан эх орноо гэсэн хахь чанга бодлоготой Ц.Гомбосүрэн шиг төрийн зүтгэлтэн алга болжээ. Тэдний зүгээс харж анзаарах юм юу ч үгүй болсон байна. Нэг ёсондоо бүх юм эзэнгүй болжээ. Төрийн ерөнхий галбир давжаарсан учраас ийм сонин болгоомжгүй, бодолгүй алхмууд хийгдэж байна хэмээн учир мэдэх улсын уурсч байгааг буруутгах арга алга.
Засгийн газрын бүх санаа эдийн засгийн реформ дээр төвлөрч байх зуур, шашин зэргийн явдал суудлын нарийн ширийнийг ухаж мэдэхгүй хэдэн залуу саарал ордонд гангамсаж байх хооронд, шинэ Ерөнхийлөгчийн ар өвөргүй зарласан ардчилсан имижээр гул барин хуйвалдаж ийнхүү гудиггүй аашиллаа. Нүд нь аниатай нэг төвд өвгөн нүдийг минь аниулж байгаад шашны маань оройд ийнхүү залардаг байжээ. Одоо тэгээд яалтай билээ.
Тунамал дүртэй Богдыгоо
Туулай жилдээ зална даа...гээд л дуулаад мөргөөд байх уу... Бид бусдын аравнайлсан, бусдын илгээсэн Богдын өлмийг хэдэн үеэрээ үнсэх ёстой юм бэ. Одоо бүр улайм цайм хятад шаахай хөлдөө жийсэн, тэргэнцэртэй Богд гуай тэндээс “томилогдож” басамжилж байна.
Богд хэмээх хэргэмтнийг эрт дээр үеэс Манжийн хаан, Далай лам хоёр баталгаажуулдаг байсан түүхтэй. Тодроод байгаа юм шиг харагддаг Богдоос маань улс төрийн бодлоготнуудын хавсарсан мутраар л баталгааждаг байсан нь төвөггүй харагддаг. Тийм болохоор нь би тэндээс, холоос, хариас гэх үгсийг харамгүй хавсаргаж, хараал ерөөлийг ч бодолцолгүйгээр аймшиггүй хэлж байгаа юм.
Монголтой байнга ноцолдож байсан ч дарж чадахгүй байсан манж нар хожим нь Нурхач хэмээх баатар хөвүүнийхээ ачаар Хянганы уулсын монголчуудыг эзэлж Манжийн их гүрнийхээ буурийг тавьж байсан түүхтэй юм билээ. Нурхачийн тоглолтын гол бодлого цаг үргэлж хоорондоо үзэлцэн эвдрэлцэж байдаг монголчуудыг захаас нь аяархан түүж өөртөө элсүүлэх бодлого байсныг түүхчид онцолдог. Энэ бодлого нь тэлсээр Нурхачийн орыг залгамжилсан хүү Абахайн үед Манж улам бүр нэгдэн томорч, Монгол өдрөөс өдөрт сарнин жижгэрсэн байдаг. Тэгсэн ч Монгол их юмны суурь учраас оршсоор л байсан.
Манжууд манай урд хэсгийг хямдхан эзэлсэн ч төв Халхыг эзлэхийн тулд хагас зуун жил, Ойрадыг эзлэхийн тулд зуун жилээ өргөж байсан. Тэднийг ингэтэл эцээж, ингэтэл ихэмсэг тэргүүнээ өргөөстэй байлгаж чадаж байсан өвөг дээдсийнхээ домогт түүхийг өнөөдөр бид мартжээ. Тэдний 150 жилийн дайрлагад тал талаасаа хэмхчүүлсэн ийм Монголыг эзлэхэд л цэрэг зэвсгээс илүү Төвдийн шашин гол мэх болсон гашуун түүхийг өнөөгийн бид таг умартжээ. Бид түүхээ хүндэтгэх зүрхний цохилтгүй болжээ, хөөрхий. Монголыг эзлэхэд түшиц болон түрж өгсөн хамгийн том юм нь Төвдийн шашин байсан гэдгийг хоолойдоо торуулан торуулан санах ой харин ийнхүү устан үгүй болжээ.
“Төвдийн шашин гэдэг бол Төвдийн түүх юм” гэж үргэлж нэгийг хэлж, нөгөөг санааны угт сэрээж байдаг Баабар зүгээр нэг хэлээгүй байх. Өнөө хүртэл яс заан тогтнож буй Төвдийн хүчилтөрөгч нь ердөө шашин нь шүү дээ. Гэтэл энэ шашин нь оюун санааны галбираа олох гэж үйлээ үзсэн урт замыг туулсан байдаг. Арай гэж шашны домогт шинэчлэгч Зонхов төрж байж гол төрхөө олсон ч хүчирхэгжиж өгөхгүй зовоосон. Энэ үед III далай лам Содномжамц нь анх монголчуудад хандан арга саам хайж байсан юм билээ. Хойд дүрээр тодруулдаг болсноос хойшхи гуравдугаар далай лам шүү дээ. Энэхүү хойд дүр тодруулдаг ёс бүр эрт дээр үед Төвдөд байсныг түүхчид тэмдэглэжээ. Шууд утгаараа Төвдийн ёсон гэсэн үг. Энэ эрт балрын ёс эдүгээ манайд хавтгай хэвээрээ. Ямар нэгэн хутагт хувилгаадын сүнс ямар нэгэн дөрөв, таван настай хүүхдэд шингэснийг нээснээр л тэдний бодлого үргэлжилдэг.
Анх тийнхүү дэм хүсэн монголчуудад хандаж байсан гутгаар далай лам, төвд Содномжамц монголчуудтай үүрд зууралдах шарын шашны улбаагаа сийлж орхиод оджээ. Одохдоо зүгээр ч нэг одоогүй. “Би Монголд дахин төрнө” гээд айлдчихсан. Бодлого ингээд явахаас өөр гарцгүй болжээ. Мэдээж гэрээслэл ёсоор Монголд түүний хойд дүр ахин төрсөн. Энэ хүнийг Монголын анхны Далай лам гэдэг. Хөөрхий тэр дөрөвдүгээр Далай лам Ёндонжамцыг Төвдөд аваачин хамаг хүүхэд насыг нь хийдэд хорин өнгөрөөсөн ч цэл залуугаар нь амийг нь хөнөөсөн байдаг. Энэ бол угаасаа төвдүүд монгол хүнээр шашнаа толгойлуулах хүсэлгүй байсны илрэл. Эрт дээр үеэс зэрлэг танхай монголчуудыг барих гол зэвсэг нь шашин байсны том илрэл.
Гэсэн ч монголчуудын зүрхний гүнд өөрсдийн жинхэнэ үндэсний Богдыг тодруулах чин хүсэл хадгалагдсаар явсан. Үүний нэг тод илрэл наймдугаар Богдыг бие барсны дараа өөрсдөө хойд дүрийг нь тодруулах оролдлогыг хийж байсан нь. Угаасаа арай ядан Манжийн дарангуйллаас салж туурга тусгаар болсон монголчуудад ийм эрүүл амбиц байхгүй байх бололцоогүй. Гэхдээ л бүтэлтэй юм болсонгүй. Монголын сүүлчийн хаан тэнгэр болж, манайх Бүгд Найрамдах Улс болсон явдал Богд тодруулах явцад албан ёсны утгаараа цэг тавьсан. Улмаар 1929 онд Богдыг тодруулахгүй гэсэн шийдвэр гарч байснаар энэхүү тавигдсан цэг баталгаажсан. Мэдээж энэ нь коминтерний нөлөөн дор гарсан шийдвэр гэдгийг хэлэх ёстой.
Ийнхүү тасарсан учиг Төвдөөс чичрэн хөвөрсөөр, наашлан намс намс гэтэн явсаар Монголын бурхан шашинтны тэргүүнээр IX Богд заларчихлаа.
VIII Богд 1924 онд бие барсан. Богдыг бие барснаас хоёр жилийн дараа дараагийн хойд дүрийг тодуулдаг ёстой. Гэтэл энэ Богд найман жилийн дараа Төвдийн Үй мужид мэндэлсэн байх юм. Сонин байгаа биз.
IX БОГД ЖАВЗАНДАМБА ХУТАГТ БУЮУ ЖАМБАЛНАМДОЛ-ЧОЙЖИЖАНЦАН ГЭЖ ХЭН БЭ
IX Богд Жавзандамба хутагт буюу Жамбалнамдолчойжижанцан нь 1932 онд Төвдийн Үй мужийн Лхамданбрүл хэмээх хийдийн хойд талд Томсигийн даваанд төржээ. Анх төрөхөд нь л түүнийг олон гайхамшигт шинж тэмдгийг гялбуулан төрсөн гэж Төвдийн шашныхан өгүүлдэг. Тэд хүүгийн чихэнд бараг ухаан мэдээ орсон цагаас нь хойш ганцхан л юмыг шивнэдэг байжээ. Тэр нь “Та бол наймдугаар Богдын хойд дүр шүү. Та бол халх Богд шүү” гэсэн өгүүлбэр. Тэрийгээ үргэлж нууцаар шивнэдэг байсан болохоор хүүгийн амьдрал нууцаар л үргэлжилсэн. Энгийн хүүхдийн маягаар дацанд 20 нас хүртлээ нууцаар шавилж, дараа нь Төвдөд байх өөрийн хийд Жонанпунцаглиндаа буцаж ирэн найман жил аж төрөөд, 28 насандаа Энэтхэг рүү дүрвэж гарсан. Амьдралынхаа ихэнх цагийг Энэтхэгт цагаач иргэний ёсоор газар хагалж, ногоо тарьж амьдарсан хүн болохоор түүний бүх соёл нь энэтхэгжсэн.
Түүний амнаас унасан бага насных нь тухай нэгэн сонирхолтой яриа байдаг. Яг өгүүлснээр нь буулгая л даа.
IX Богд: Миний бага нас Далай багшийн Потала ордны ойролцоо өнгөрсөн. Манай гэр тэнд ойрхон байсан. Гудамжны нэг талд манайх, нөгөө талд нь Төвдийн нэг түшмэл лам амьдардаг байлаа. Тэр үед Төвдийн төрийн албыг том лам хуврагууд нь залгуулдаг байсан юм. Тэр лам түшмэлийг ярьж байгаа минь учиртай. Арвангуравдугаар Далай лам тухайн үед тэр лам түшмэлийг наймдугаар Богдын сойвонгоор томилж бүх ажил хэрэгт нь тусалж бай гэж Монгол руу явуулж байсан юм билээ. Тэгээд тэр хүн Монголд цаг төр эвгүй болмогц буцаад Төвдөд ирж. Гудамжны наана цаана байсан болохоор би тэр лам түшмэлийн гэрийг сайн мэддэг байлаа. Наймдугаар Богдын сойвон байсан болохоор түүнд Богдын амьд ахуйдаа эдэлж хэрэглэж байсан эд зүйлс нэлээд их байсан биз. Нэг удаа тэр түшмэл гэрийнхээ гадаахь хэцэн дээр наймдугаар Богдын өмсч байсан нэг их гоё торгон хувцсыг тавьчихсан байхад нь би булааж зугтаж байсан юм. Тэгэхэд би гурав, дөрөв орчим настай байсан байх. Тэгэхэд л өнөө түшмэл намайг “Энэ яах аргагүй халх Богдын хойд дүр мөн байна” гэж итгэсэн гэдэг.
Энэ яриа ухаантай хүмүүст ажиг сэжиг төрүүлж байгаа биз ээ. Наймдугаар Богд насан өндөр болсон хойноо бие барсан. Түүний туслахаар Төвдөөс томилогдон ирж ажиллаж байсан хүн хэдтэй ямар хүн байсан юм. Яагаад цаг эвгүйтэхээр зугтсан юм. Богдыгоо бие барахаар өөрийн нутаг руугаа оргосон хэрэг үү, бие бараагүй үед нь юм хумнаас нь аваад зугтсан явдал уу. Жирийн нэг туслах оргож босон Төвддөө оччихоод наймдугаар Богдын хувцсыг хэцэн дээр угаагаад л, тэрийг нь гурван настай хүүхэд хэцнээс шууд үсэрч булаан зугтаад л, тэгэнгүүт мөнөөх туслах “Энэ наймдугаар Богдын хойд дүр мөн байна” гэж тунхаглаад л...Энэ шоглоом биш гэж үү. Төвдүүдийн найруулан тавьсан ийм л тоглоомон дундаас тодорсон жаалхүү явсаар хэзээ хойно 1991 онд анх удаа Далай ламын мутраас баталгаажуулсан тамга авсан байдаг. Энэ мөчөөс хойш мэдээж манайхан хуйларсан. Би хүмүүсийн сүсэг бишрэл, ламтны эрдэм чадварыг басамжлах тухайд нэг ч үг унагахгүй. Сурвалж, удам гарвал нь ч яамай. Гагцхүү төвдүүдийн тоглоомон дундаас тодорсон бодлогын хүн манай бурхан шашны тэргүүнээр заларсан нь хэр зөв бэ гэдгийг л сануулах гэсэн юм.
Дилав хутагтыг нэгэнтэй Лхаст эдүгээн IX Богдтой уулзуулсан гэдэг. Энэ бол олон жилийн турш сүсэгтнүүдийн дунд амь бөхтэй явж ирсэн баримт. Дилав хутагт дараа нь ийнхүү айлдсан байх юм. “За яахав, энэ хүн мэдээж номтой сайн лам болох юм байгаа биз. Би бол багшийгаа олж харсангүй ээ” гэж. Энэ бол бас л анзаарч хадгалах үг санагддаг юм. Гэвч бид энэ байтугай юмыг анзаарахаа больж дээ.
Далай багш бол яах аргагүй дэлхийн Буддын шашинтнуудын оройдоо залан тахидаг амьд шүтээн мөнөөс мөн. Дэлхий дээр түүнийг сая сая хүн шүтэн дагадаг. Гэвч түүний зовлон нь Монгол биш Төвд. Төвдийнхөө асуудлыг тэглүүлчихгүйн л төлөө ухамсарт бүх амьдралаа зориулж яваа “улс төрийн зүтгэлтэн”. Түүний түүх хайрлам бөгөөд гайхам. Гэхдээ бид наадахыг биш цаадахыг бодож шашныхаа асуудалд өөрийн бодлоор хандах учиртай шүү дээ.
IX Богдын амнаас наймдугаар Богдын Ногоон ордны тухай үг унасан байдаг. “Би Ногоон ордонд байсан байгаагүй Монголын ард түмэн сүсэгтэй, би ард түмэндээ хайр энэрэлтэй байхад л болно гэж боддог” гэсэн. Нулимстай ч бай, нууцхан зорилготой ч бай хамаагүй. Хөнгөн хуудуу сэтгэл, улгүй шүтлэг хоёртоо автан манантаж байгаад наймдугаар Богдын Ногоон ордонд түүнийг залчих вий дээ гэж би вээр түгшин бодож байна. Ногоон ордон тэгж булингартсанаас музей чигээрээ байсан нь дээр шүү дээ.
Д.Чойжамц хамба өөрийн амьдралын амаргүй түүхэндээ ийнхүү нэгэн сонин алхам хийж бичээс нэмлээ. Магадгүй Гандантэгчинлэн хийдийн тэргүүн хамбын хувьд эзэнгүй үе тасран олон арван жил онгорхой явсан оройн дээд орон зайг эзэнжүүлж буйгаараа эрүүл саруул үйл бүтээснээр тэр үлдэж мэдэх л юм. Гэхдээ аравдугаар Богдыг жинхэнэ эх орноосоо залсан үед түүний эдэлж ирсэн жинхэнэ зовлон юу байсан хийгээд Монголын бурхан шашны төлөө гаргасан ухааных нь царааг бид үнэлэх боломжтой болно шүү дээ. Бээжинг инээлгэсэн Богдын томилгооны дараахь энэ түмэн шалаатай бэрх үед түүнийг шуудхан нэг талаас харан сайшаах хийгээд саарлах боломж үнэндээ алга аа....
Бурхан шашныхаа хөгжлийг бодож явсаар жалга хонхор болгонд дуган хийд босгож, оройтой сүм болгонд хамба залж эргээд тэднийхээ зовлонтой дарамтад орон ээрүүлж, эцэст нь ийм зөрлөг олж харсан бол тийм ч зальтай биш, тийм ч том биш шийдвэр болж дээ л гэх үг аман дээр гарч ирээд байна даа.
урлан
Сэтгэгдлүүд : 0